Kütüphane Kullanıcı Hakları ya da Okur Özgürlüğü

Bir toplumdaki her insanın kütüphane kullanmaya ve modern kütüphane hizmeti talep etmeye hakkı olduğunu düşünüyorum. Nasıl İnsan Hakları var, kütüphane kullanıcılarının hatta potansiyel kullanıcı dediğimiz kullanmayan ama kullanması öngörülen her insanın da kütüphane kullanmaya hakkı vardır bence. Aslında kütüphane kullanma hakkı bir çok "HAK" ile iç içedir. Her şeyden önce insan hakları çerçevesinde ele alınmalıdır. "İnsan Hakları:En başta yaşam ve özgürlük olmak üzere sağlık, eğitim, yiyecek, barınma ve toplumsal hizmetler de içinde olmak üzere sağlığına ve esenliğine uygun bir yaşam düzeyine kavuşma; yasanın koruyuculuğundan eşit olarak yararlanma; Barışçıl amaçlar için toplanma ve dernek kurma; evlenme, mal ve mülk edinme; çalışma, işini seçme özgürlüğü; din, vicdan düşünce ve anlatma özgürlüğü hakları İnsan Hakları Evrensel Bildirisinin temellerini oluşturur. "( http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0nsan_Haklar%C4%B1_Evrensel_Bildirisi ) Kütüphane hizmetleri kimi zaman eğitim kimi zaman hobi kapsamındadır. Örneğin bir araştırmacı, öğrenci ya da meraklı biri iseniz kütüphane sizin için bir araştırma merkezi görevi görür ve bu bağlamda eğitim hakkı çerçevesinde ele alınabilir. Oysa sadece kitap, DVD vb. görsel işitsel materyal ödünç almak üzere kütüphane kullanıyorsanız da bir hobi ya da toplumsal bir etkinlik çerçevesinde değerlendirilebilir. Neticede ister eğitim ister hobi amaçlı olsun her insanın kütüphane kullanmaya hakkı olduğunu düşünüyorum. Ve bunu sağlayabilecek tek koşul yaygın ve modern kütüphanelerdir. Aşağıdaki bağlantıda okurun, istediği kitaba ulaşma hakkı ve özgürlüğü olduğu üzerine kaleme alınmış bir yazı var. Bu yazıda kasdedilen ve ülkemizde olmadığı için eksikliği duyulan şey bence yaygın ve modern kütüphane hizmetidir: http://www.birgun.net/writer_index.php?category_code=1235991432&news_code=1243850275&day=01&month=06&year=2009




Kütüphanecilik literatürüne baktığımızda zaman zaman bu ve benzeri konuların gündeme gelmiş olduğunu görüyoruz. Örneğin Türk Kütüphaneciler Derneği yayınları arasında 1996'da çıkan hocalarımızdan Yaşar Tonta ve Ahmet Çelik'in hazırladığı Bilgi Edinme Özgürlüğü isimli bir kitap var. Kitabın içinde Amerikan Kütüphane Derneği'nden çevirisi yapılan "Kütüphane Hakları Bildirgesi" yer almaktadır. Kütüphane odaklı bu bildirideki 6 maddeyi aşağıya yazıyorum:

1. Kitaplar ve diğer kütüphane kaynakları kütüphanenin hizmet verdiği toplumdaki tüm insanların ilgisi, bilgisi ve aydınlanması için sağlanmalıdır. Materyaller, yaratılmasına katkıda bulunanların kökeni, geçmişi veya görüşlerinden dolayı dışlanmamalıdır.

2. Kütüphaneler güncel ve tarihsel konularda tüm görüşleri sunan bilgi ve materyalleri sağlamalıdır. Materyaller partizanca veya doktriner açıdan onaylamama nedeniyle yasaklanmamalı ya da raflardan kaldırılmamalıdır.

3. Kütüphaneler bilgi ve aydınlanma sağlama konusundaki sorumluluklarını gerçekleştirmek için sansüre karşı çıkmalıdır.

4. Kütüphaneler özgür ifadenin ve düşüncelerin serbestçe açıklanmasına karşı çıkan tüm kişi ve gruplarla işbirliği yapmalıdır.

5. Bir kişinin kütüphane kullanma hakkı kökeni, yaşı geçmişi veya görüşleri nedeniyle yasaklanmamalı veya kısıtlanmamalıdır.

6. Hizmet sundukları topluma sergi mekanları ve toplantı salonları sağlayan kütüphaneler bu tür kolaylıkları, kullanmak isteyen grup ya da kişilerin bağlı oldukları kuruluşlara veya inançlarına bakılmaksızın eşit düzeyde sağlamalıdır. Kaynak: Bilgi Edinme Özgürlüğü / Haz. Yaşar Tonta, Ahmet Çelik, Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği yayınları, 1996, s.78

Amerikan Kütüphane Derneği'nden çevrilen bu metnin orjinali için http://www.ftrf.org/ala/aboutala/offices/oif/statementspols/statementsif/librarybillrights.cfm bağlantısını tıklayınız.

Not: Ayrıca bu kitapta "Okuma Özgürlüğü(sayfa 84)"ne de değinilmiştir.

Literatürümüzde Kullanıcı Haklarını içeren kapsamlı bir de makale yer almaktadır. Erol Yılmaz'ın Kullanıcı Hakları ve Sorumlulukları: Bir Standart Denemesi isimli makalesi 2005 yılında Türk Kütüphaneciliği (19(3)) Dergisi'nde yayınlanmıştır: http://www.kutuphaneci.org.tr/web/node.php?action=6&type=6&target=contentShow&id=1484&node_id=198
Bu makalede İnsan Hakları'ndan başlayarak, T.C. Anayasası, Ranganathan'ın İlkeleri ve Halk Kütüphanesi tanımına yer verilmiştir. Kullanıcı Haklarını işaret eden bu kısa bilgileri buraya almakta yarar vardır:

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın, 27. Maddesi, “Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, yayma ve bu alanlarda her türlü araştırma hakkına sahiptir”

Anayasa’nın, Üçüncü bölümü:“Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler” ikinci fıkrası:“Eğitim ve öğrenim hakkı ve ödevi” Madde 42: “hak” bağlamında, “Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz.....”

Ranganathan’ın, Kütüphaneciliğin 5 Temel Yasası:

1. Kitaplar okunmak içindir,
2. Her okuyucunun bir kitabı vardır,
3. Her kitabın bir okuyucusu vardır,
4. Okuyucunun zamanını boşa harcamamak gerekir,
5. Kütüphane gelişen bir organizmadır.

Halk kütüphaneleri Tanımı: Halk Kütüphaneleri; cins, yaş, ırk, milliyet, din, dil, eğitim kültür, sosyo-ekonomik düzey ve politik görüş farkı gözetmeden, her tür kütüphane materyali ve çeşitli iletişim yolları aracılığıyla kültür ürünlerini ve bilgiyi insanlığın hizmetine sunarak, onlara ömür boyu eğitim ve boş zamanları değerlendirme olanağı veren, toplumla bütünleşip, sağlıklı kamuoyunun oluşmasına olanak sağlayan, toplumun ekonomik, sosyal, eğitsel, kültürel ve teknik kalkınmasının gerçekleştirilmesini etkileyen, dünya barışının sağlanmasına yardımcı olan demokratik kuruluşlardır.

Bu makale esas alınarak Anadolu Üniversitesi Kütüphanesi üç tane afiş hazırlamış ve kütüphanelerine asmışlardır. 2007 yılında ÜNAK Haber Bülteni'nde yayınlanan afişlerin linkleri aşağıdadır :

http://www.kdm.anadolu.edu.tr/images/unak/unak1.jpg

http://www.kdm.anadolu.edu.tr/images/unak/unak2.jpg

http://www.kdm.anadolu.edu.tr/images/unak/unak3.jpg

Kullanıcı Hakları ile ilişkililendirilebilecek bir takım bildiri metinleri daha önce yayınlanmıştır. Bunlar:

Kütüphaneler ve Düşünce Özgürlüğü Bildirisi:

http://archive.ifla.org/faife/policy/iflastat/iflastat_tr.htm

Halk Kütüphaneleri Bildirgesi:

http://www.kutuphaneci.org.tr/web/node.php?id=322

Okul Kütüphanesi Bildirgesi:

http://archive.ifla.org/VII/s11/pubs/slm-tr.pdf

Düşünce Özgürlüğü Bildirgesi:

http://www.kutuphaneci.org.tr/web/node.php?id=421

Düşünce Özgürlüğü ildirge Afişi :

http://www.kutuphaneci.org.tr/web/files/bildirge.pdf

Tüm bu yazılanlar ışığında "kullanıcı"ya yönelik "kullanıcı" odaklı bir "Kullanıcı Hakları Bildirgesi" hazırlanması yerinde olacağı ve böylesi bir bildirgenin yayınlanmasının insanlarda kütüphane kullanımına ilişkin bir "TALEP" yaratacağı düşüncesindeyim. Sanırım böyle bir bildirgenin yayınlanması ancak Türk Kütüphaneciler Derneği'nin sorumluluğunda ve belki de Tüketiciler Derneği işbirliği ile gerçekleşebilir...